Op 2 augustus 2019 hield het INF-verdrag (dat in 1987 werd gesloten als gevolg van de vele massale protesten van de vredesbeweging in West-Europa) op te bestaan. Vier dagen voor de 74ste herdenking van de atoombom op Hiroshima en een week voor die van die op Nagasaki.
In die ene week vielen zowel het eerste weekend van de maand augustus (met daarin de maandelijkse wake op het Ei van Ko op de eerste zaterdag en de maandelijkse Sonntagsspaziergang rond Urenco Gronau op de eerste zondag van de maand) als de doortocht van de Friedens-fahrradtour van de DFG-VK in Nordrhein-Westfalen.
Laatstgenoemde deed ons – aanvankelijk via onze Friedensfreunde in Dülmen – het verzoek om ook dit jaar maar nu samen met hen een die-in te organiseren op Hiroshima-dag en om accommodatie te vinden voor hun rustdag halverwege de Friedensfahrradtour. Van onze kant hebben we vervolgens aangeboden om (voor geïnteresseerden) ook een programma te organiseren voor die rustdag.
Onze vrienden in Gronau grepen de geschetste actualiteit aan om de maandelijkse Sonntagsspaziergang op 4 augustus tot een wat grotere demonstratie op te tuigen en de doortocht in Gronau om een ontmoeting met de burgemeester te regelen. Ook organiseerden zij op dinsdag 6 augustus een fietstocht naar Enschede om daar deel te nemen aan de Hiroshima-herdenking.
Deelname
Afgezien van de Hiroshima-herdenking, een excursie op de voormalige vliegbasis Twenthe en een fietstocht op dinsdagochtend 6 augustus vanuit Enschede naar het militair afluisterstation Holterbroek bij Eibergen om de Friedensfahrradtour tegemoet te fietsen, hebben we onze eigen activiteiten die week samen met die van anderen wel in een programma van een “Actieweek tegen Kernwapens” ondergebracht, maar geen poging ondernomen om bijvoorbeeld in navolging van de Gronauers de wake op zaterdag 3 augustus tot een wat grotere demonstratie om te vormen. Eigenlijk verwachtten we weinig Nederlandse deelnemers, zo middenin de zomervakantie.
Het is de vraag of dat niet een te voorzichtige inschatting is. Het aantal deelnemers op 3 augustus was bijna twee keer zo groot als dat op die van 6 juli waarvoor we nota bene nog extra hadden opgeroepen vanwege de TETEM-brunch. Er blijken juist ook in onze achterban mensen te zijn die op heel andere tijdstippen op vakantie gaan en in het hoogseizoen juist in Enschede zijn. De gedachte dat middenin de zomer niemand in beweging is te krijgen, kan ook leiden tot een selffulfilling prophecy.
Op de fietstocht naar Holterbroek (wat dan best wel weer een aardig eindje fietsen is) na, hadden we geen van de fietstochten (bijvoorbeeld die op 4 en 8 augustus naar Gronau) met een duidelijk vertrekpunt aangekondigd. Zondagavond 4 augustus zag ik pas een diezelfde ochtend (dus ook wel weer rijkelijk laat) verstuurde e-mail met de vraag van iemand die graag meewilde naar Gronau en vroeg waarvandaan we zouden vertrekken. In de begin-jaren van Enschede voor Vrede (tweede helft jaren ’90) organiseerden we om de veertien dagen afwisselend een fietstocht naar Gronau en naar Ahaus met een helder vertrekpunt. Ook als er maar twee mensen van ons op pad gingen. En dat werkte: we zijn wel eens met 20 of 30 mensen naar Ahaus gefietst.
Bij de fietstocht naar Gronau op 4 augustus had dat op zich wel gekund; de fietstocht op 8 augustus naar Gronau is pas dinsdagavond gepland toen bleek dat drie deelnemers van de Friedensfahrradtour in een bed&breakfast in Enschede overnachtten en liever direct naar Gronau fietsten dan via Buurse. Het probleem met een helder start-moment voor de excursie over de voormalige Vliegbasis was dat dit te zeer afhankelijk was van de planning en vooral van de groepsdynamiek van de Friedensfahrradtour. We kwamen uiteindelijk een half uur later aan bij de Deventerpoort dan ik vooraf in mijn hoofd had. Iets dergelijks gold ook voor de avondbijeenkomst op dinsdag 6 augustus waar we zelfs drie-kwartier later arriveerden dan oorspronkelijk aangekondigd en de enige bezoeker uit onze achterban die we aangetroffen hebben met engelengeduld op ons heeft zitten wachten.
Aan de andere kant: de Hiroshima-herdenkingsactie was wel zodanig in de tijd gezet dat we ons daarvoor zonder slagen om de arm konden oproepen (hoewel mij later bleek dat een eerdere begintijd nog steeds op allerlei websites stond) en ondanks dat waren daar onthutsend weinig mensen uit onze achterban op af gekomen. Zeker als je in aanmerking neemt dat iemand er speciaal voor vanuit Zwolle kwam en vijf mensen uit Gronau. Ik kan me vergissen, maar volgens mij was er buiten het viertal dat eerder op die dag al heen en weer was gefietst naar Holterbroek slechts één persoon uit onze Enschedese achterban die bij deze actie aanwezig was. Ook de Enschedese groep van Extinction Rebellion die we hier graag bij betrokken hadden heeft zich niet gemeld.
Het is wel goed om ons af te vragen waar dit door kwam. Hebben we in de oproep tot deze actie teveel het accent gelegd op het feit dat dit (mede) in het kader was van de Friedensfahrradtour en dus te weinig dat het (ook) een activiteit van Enschede voor Vrede was? Dat mensen op vakantie waren of juist nog aan het werk kan het niet zijn: de zaterdag ervóór waren we met ons 13-en en het was na 17.00 uur.
Zichtbaarheid
Zoals je je bij een demonstratie van een normale stadswandeling onderscheidt door spandoeken e.d. mee te dragen, zo onderscheidt een Friedensfahrradtour of een Ostermarsch in Münster en Dülmen (die niet gelopen maar gefietst wordt) zich van een normale groepsfietstocht daar aan de fiets bevestigde vlaggen en vlaggetjes. Je merkt dat je onderweg gezien wordt. Zeker als je met 30 van die opgetuigde fietsen door het landschap of midden door de stad fietst, maar ook als je dat in je eentje doet.
Ik had drie dagen lang een PACE-vredesvlag aan mijn fiets vastgebonden zitten en die heb ik tussendoor niet steeds los en weer vast gemaakt. Ik fietste er dus ook in mijn eentje mee door Enschede en dat leverde bijzonder veel positieve reacties op. Mensen met verschillende culturele achtergronden die “peace” riepen, hun duim of twee vingers in een V-vorm opstaken (vergelijkbaar met de reacties die we ook bij onze maandelijkse wake krijgen) en ook kreeg ik een enkele keer (als ik even stilstond) de vraag naar het hoe en waarom (ook vergelijkbaar met de wake).
Ik heb de vlag er donderdagavond 8 augustus toch afgehaald (de meeste fietsenstallingen zijn er niet op berekend dat je fiets een meter langer is), maar het is wel de moeite waard om eens na te denken over manieren om een dergelijke zichtbaarheid door de stad heen te creëren en niet alleen één uurtje per maand op het Ei van Ko.
Bij de voorbereiding van de Hiroshima-herdenking hadden we al lessen getrokken van de vorige keer om onze zichtbaarheid ermee te vergroten, onder andere door het maken van een spandoek, het uitdelen van flyers en het houden van een toespraak. Het spektakel dat onze Duitse vrienden ervan wisten te maken met een stevige geluids-installatie en een soort straattheater door bij het opstaan letter voor letter de tekst “Hiroshima Mahnt!” te vormen en ook nog een lied te zingen was dan weer een les in overtreffende trap. De twee toespraken waren luid en duidelijk te verstaan op de terrassen rond de Oude Markt en aldoende hebben we een heleboel mensen bereikt.
Geluidsinstallaties en toespraakjes houden stonden tot dusverre nog niet op ons actierepertoire. Hoogste tijd om daar verandering in aan te brengen. Om te beginnen door eens te inventariseren waar je zo’n mobiele geluidbox zou kunnen huren en voor welke prijs.
In dit verband deed Michael Stiels-Glenn mij, terwijl we donderdagochtend bij het station naast onze opgetuigde fietsen zaten te wachten, het idee aan de hand om net als de Friedensfreunde Dülmen verticale fietsvlaggen te maken (die zijn iets praktischer dan de horizontale PACE-vlaggen) en ook T-shirts met het logo van Enschede voor Vrede, zoals zij dat met de Friedensfreunde Dülmen hebben gedaan. Hij vertelde dat zij overal waar zij met hun vlaggen en T-shirts kwamen meteen werden aangesproken op het feit dat in Dülmen kennelijk een vredesgroep actief was. Punt is wel dat ons logo (afbeelding en tekst samen) nog horizontaler is dan de PACE-vlag en dat daar dan (ook) een verticale versie van ontworpen zou moeten worden.
Het ontwerpen van een verticaal logo en het laten drukken van fietsvlaggen en T-shirts (we hebben het ook al eens over een rol-banner gehad) moeten we zeker een keer overwegen.
Een andere wijze les was die van de loco-burgemeester van Gronau: “als je politieke invloed wil hebben, moet je als beweging zichtbaar zijn”. Als Enschede voor Vrede zijn we zichtbaar, zonder meer. En ook proberen we politieke invloed uit te oefenen, bijvoorbeeld via de jaarlijkse motiemarkt. Maar we hebben die twee zaken nog niet heel erg vaak aan elkaar gekoppeld. Het enige geval dat mij te binnen schiet is de flyeractie over het vliegveld afgelopen voorjaar bij de commissievergadering-op-locatie van Provinciale Staten. En dat had inderdaad meteen effect! De combinatie van de Friedensfahrradtour met het pleidooi aan de Gronause (loco)burgemeester Mayor for Peace te worden is een ander geslaagd voorbeeld, net zoals de briefkaartenactie in Amsterdam met bijbehorende korte acties op verschillende weekmarkten in de hele stad waarover ik in het Weekbulletin van week 31 berichtte.
Goed om dit wat steviger in het achterhoofd te houden bij het plannen van acties en het schrijven van brieven naar politieke lichamen dat we nu veelal te vaak onafhankelijk van elkaar doen.
En dan maakt het natuurlijk wel uit of je zo’n actie met vijf, tien, vijftien of vijftig mensen voert! Daar hebben we het deels al over gehad in de vorige paragraaf (over deelname); de zichtbaarheid tijdens de Actieweek was echter (wederom) vooral te danken aan de omvangrijke groep Duitse vredesactivisten die Enschede aandeed. En dit keer ook bij de gemeente Enschede die door het aanbod van een gratis (d.w.z. door haar betaalde) Stadsrondleiding duidelijk maakte deze grensoverschrijdende contacten bijzonder op prijs te stellen.
Alle reden dus om juist in die grensoverschrijdende contacten te (blijven) investeren! Jan Schaake
Netwerken
Zo’n fietstocht brengt letterlijk nieuwe verbindingen tot stand of versterkt bestaande. Tussen deelnemers onderling maar ook tussen lokale (vredes)groepen die langs de route liggen. Met name bij de verschillende stopplaatsen. Dat hebben we destijds ook gemerkt bij onze veertiendaagse fietstochten afwisselend naar Ahaus en Gronau. Er hebben wel eens Gronause activisten aan onze maandelijkse wake deelgenomen, maar nooit eerder vijf tegelijk die dit keer aan de Hiroshima-herdenking deelnamen en voor wie de weg nu geplaveid is om nog eens langs te komen. Ook een aantal deelnemers aan de fietstocht die elders in Nordrhein-Westfalen wonen lieten weten nog wel weer eens naar Enschede te willen komen en onze vredesvrienden uit Dülmen waren actief aan het werven om die op sleeptouw te nemen als zij – om te beginnen op 5 oktober a.s. – weer naar Enschede komen.
Hoewel we er fysiek niet waren, is er dankzij deze Friedensfahrradtour nu ook een contact met het Onderduik-museum in Aalten, waar de fietstocht op maandag 5 augustus een tussenstop maakte en waarmee thans gesproken wordt over een tripartiete samenwerking Aalten-Dülmen-Enschede met het oog op 75 jaar Bevrijding, komende voorjaar. Voor ons bezoek aan Holterbroek hebben we helaas geen lokale groep gevonden waarmee we in contact konden komen, terwijl de betreffende gemeente Berkelland wèl aangesloten is bij het Mayors for Peace netwerk.
Dat gold overigens ook voor eventuele vredesactivisten in de gemeente Ochtrup waar vanuit de directe buurgemeente Gronau weer geen contact mee is, ondanks de aanwezigheid van een groot wapendepot van de Bundeswehr in de gemeente Ochtrup. Contacten met activisten in de gemeenten Gildehaus en Schüttorf zijn er wel.
Een en ander onderstreept het belang om toch naar iets van een regulier contact met Ambassades van Vrede in met name Almelo en Hengelo te streven. Ook om die twee gemeentes (en in hun voetspoor andere Twentse gemeentes) ertoe over te halen zich bij het Mayors for Peace netwerk aan te sluiten.
Ook verder in de provincie en in het land (zelfs tot in Japan) hebben we met deze Actieweek tegen Kernwapens kunnen netwerken. Bij de demonstratie op 4 augustus bij Urenco Gronau waren Sjors Beenker van het Amsterdams VredesInitiatief èn Martin Hoek van GroenLinks Overijssel aanwezig. Voor beiden de eerste keer dat ze op deze plek (de hoofdpoort van Urenco Gronau) waren. Martin heeft nog overwogen om op dinsdag 6 augustus met ons mee te fietsen naar Holterbroek en deel te nemen aan de Hiroshima-herdenking, maar dat lukte hem uiteindelijk toch niet (jammer, want dan was hij misschien iets harder gaan lopen voor ons Mayors for Peace project). Dat laatste (het deelnemen aan de Hiroshima-herdenking) heeft Ali Jansen uit Zwolle dus wel gedaan.
Daarnaast heb ik de hele Actieweek contact onderhouden met Remco Frank, de nieuwe coördinator kernwapen-acties bij PAX die die week de officiële herdenkingen in Hiroshima en Nagasaki bijwoonde en op zijn verslag van die evenementen in Japan ook verwees naar de acties die we hier in en rond Enschede organiseerden. En Henk van der Keur heeft ons, mede naar aanleiding van deze Actieweek, benaderd voor een eventueel gezamenlijk project over kernwapens (zie afzonderlijk document). Ook heb ik de redactie van het VredesMagazine op de hoogte gehouden; of ze er iets mee gaan doen weet ik op het moment van schrijven nog niet: vanwege het uitgeleide doen van de Friedensfahrradtour via Gronau naar Ochtrup heb ik de redactievergadering van donderdag 8 augustus moeten laten schieten.
Er valt altijd meer uit zo’n lokale actie te halen dan alleen maar lokaal. Maar daar moet je wel alert op zijn.
Nieuwe traditie?
In het artikel over onze Hiroshima-herdenking(en) benadrukte de Twentsche Courant Tubantia dat deze voor het tweede achtereenvolgende jaar plaatsvond. Daarmee enigszins suggererend dat er ook nog wel een derde zou plaatsvinden. Daar moeten we binnenkort grondig over nadenken. Enerzijds is geconstateerd dat er op zich wel voldoende potentieel belangstellenden zo middenin de vakantieperiode in Enschede zijn, anderzijds dat we er niet echt in geslaagd zijn hen ook tot deelname over te halen en dat het succes van de actie grotendeels zo niet uitsluitend aan de Duitse fietsersgroep te danken was.
De 75ste Hiroshimadag, 6 augustus, valt volgend jaar op een donderdag en je zou kunnen kijken of je iets met de organisatoren van het Grolsch Summer Sounds gebeuren op de donderdagavonden in de vakantieperiode kunt afspreken. De 75ste Nagasakidag, 9 augustus, valt volgend jaar op een zondag en gelijk met de slotdag van de Olympische Spelen die in 2020 in Tokio en elders in Japan worden gehouden.
Er liggen dus zowel obstakels als mogelijkheden voor een derde Hiroshima-herdenking in Enschede …
Jan Schaake
Nagasakidag9 aug. 2019
