Onze man uit Irak over ISIS in Irak

Onze man uit Irak over ISIS in Irak

Vandaag organiseerde de Aramese Beweging voor Mensenrechten (ABM) een bijeenkomst over de opmars van ISIS in Irak. Vorig jaar heeft ABM een aantal bijeenkomsten (mede) georganiseerd over de oorlog in Syrië. Toen werd al een paar keer gewaarschuwd voor het overslaan van dit conflict naar de buurlanden. Het eerste halfjaar van 2014 heeft ABM nu al drie bijeenkomsten georganiseerd over die buurlanden. In februari met Elia Barsoum over “Libanon in de schaduw van Syrië”. In april met Erkan Metin over “De rol van Turkije in de oorlog in Syrië”. En nu, in juni, met Mattie Al Shamany over “ISIS in Irak”.

 
 
Vanochtend schreef Willem Pekelder in Trouw “Niemand voorzag de razendsnelle opmars van ISIS in Irak. (….) Hoe kon het dat politici noch journalisten doorhadden dat een islamitische terreurbeweging in de startblokken stond om in no time half Irak te bezetten?”

Het ligt eraan welke journalist. In april zat ABM samen met Mattie bij staatssecretaris Teeven op gesprek over de situatie van christenen in Irak. Toen al vertelde Mattie dat ISIS feitelijk de lakens uitdeelde in Mosul. Mattie was dan ook werkzaam als journalist en verslaggever voor diverse media – onder andere Associated Press – in Irak tot hij in 2010 moest vluchten. Hij woont sindsdien in Enschede maar heeft nog steeds intensieve contacten met oud-collega’s en andere kennissen van hem in Irak. Zijn inleiding was in het Arabisch en werd vertaald door Johnny Shabo, die uit Damascus afkomstig is. Zo was op deze avond ook een samenwerking van mensen uit Irak en Syrië.
 
 
Mattie begon zijn verhaal met een korte schets van de geschiedenis van Irak. In een sneltreinvaartje vanaf de oude Soemeriërs via het islamitisch kalifaat dat eerst in Damascus en later in Bagdad zetelde tot de oorlogen van Saddam Hoessein tegen achtereenvolgens Iran en Koeweit. De laatste leidde tot de Golfoorlog van 1991 en de vervolgens ingestelde sancties die tot op de dag van vandaag voortduren. Na de Amerikaanse invasie van 2003 hoopten van Irakezen dat er nu betere tijden zouden aanbreken, maar niets bleek minder waar. De mensen zijn gedesillusioneerd en teleurgesteld.Irak telt 34 miljoen inwoners met een grote diversiteit aan etnische groepen (sji’itische en soennitische Arabieren en Koerden zijn bekend, maar daarnaast ook Turkmenen, Arameeërs, Sabeeërs en Yezidi) en talen (Arabisch, Koerdisch, Aramees, Turkmaans, Armeens, etc.). Het land is na Venezuela en Saoedi-Arabië en derde olie-exporterende land ter wereld en vroeger had Irak het grootste aantal palmbomen ter wereld, maar daar is na alle oorlogshandelingen weinig van overgebleven.De christenen woonden in Irak over het hele land verspreid. Vooral in de grotere steden maar in de provincie Nineve (rond Mosul, in het noorden van het land) ook in dorpen en kleinere steden op het platteland. Vooral rond Karakosj. In 2003 telde Irak nog 1,5 miljoen christenen. De meest optimistische schattingen geven aan dat er daar nu nog 400.000 van over zijn. Verreweg de meesten van hen wonen in de provincie Nineve of als intern vluchteling in de Koerdische Autonome Regio. In de provincie Nineve staan zeven antieke kloosters waarvan het uit de 4de eeuw daterende Matheüs-klooster het oudste is. Er zijn in deze provincie evenveel nieuwe kloosters waaronder een paar kleinere in de steden. Mosul telt 21 kerken van verschillende christelijke stromingen.

ISIS rukte niet plotseling op in Irak maar was, onder andere namen, al in diverse gebieden aanwezig, vooral in de provincies waar Arabische soennieten woonden die zich eerst door de Amerikanen en later door de door de sji’ieten gedomineerde regeringen achtergesteld voelden. Het gaat dan om de provincie Anbar, om Falluja en delen van Tikrit maar ook om delen van Mosul. Daar had ze sinds 2003 al grote invloed. Ze bestuurde de stad niet, maar had deze in feite wel in haar macht. Er vonden veel ontvoeringen en verdwijningen van christenen in Mosul plaats waarbij losgelden van 10.000 tot 100.000 dollar werden geëist. Ook werden speciale belastingen voor christenen geheven; een idee dat teruggaat tot de Arabische veroveringen kort na het ontstaan van de islam van voornamelijk door christenen bewoonde gebieden. Die belastingen die in Mosul werden geheven bedroegen 250 tot 500 dollar per gezin. Met deze losgelden en belastingen financierde ISIS haar operaties. De christelijke bevolking van Mosul werd drie opties voorgehouden: verlaat Irak, word moslim of betaal belasting. Veel christenen verlieten Mosul en voorzover ze niet naar het buitenland emigreerden streken ze neer in de Karakosh en verschillende christelijke dorpen in de zogenaamde “vlakte van Nineve”

Op 5 juni 2014 bracht ISIS de soennitische gebieden van Irak daadwerkelijk onder haar controle. Er waren daar maar weinig militairen die vluchten massaal weg. Het Iraakse leger trok zich om nog steeds onopgehelderde redenen uit Mosul terug. ISIS heeft nu de volledige macht over Mosul. ISIS zelf is te klein om dit gebied te besturen en heeft tal van andere soennitische verzetsgroepen ingeschakeld, maar ze domineert deze andere groepen wel en bepaalt ook de politieke agenda.

Daartoe heeft ISIS verklaring uitgebracht met 16 punten. Tot die punten behoren het verwoesten van alle (religieuze) afbeeldingen en bedevaartsoorden (niet alleen christelijke, maar ook die van sji’ieten, yezidi, etc.) en de verplichting als vrouw een hoofddoek te dragen. Verder zijn alcohol, roken en drugs verboden en diverse voorraden in de provincie opgeblazen. Alle mensen die met centrale regering samenwerkten zijn tot collaborateurs verklaard en moeten excuses aanbieden en boete doen om voor ISIS te kunnen werken.

De tien belangrijkste kerken in Mosul zijn nu kantoren van ISIS en de minderheden zijn nu ten prooi aan ISIS gevallen. Deze ramp waar deze niet-soennitische minderheden mee te maken hebben is een hel op aarde, aldus Mattie, en het zal leiden tot het einde van de christelijke aanwezigheid in Mosul en de provincie Nineve. ISIS heeft geen enkel respect voor mensenrechten. Het zijn criminelen en dat geldt ook voor de mensen die hen steunen. Ze vernietigen alles wat menselijk is en ook het rijke culturele erfgoed dat de trots van Mosul was.

De meest recente informatie is dat ze vandaag ook water en elektriciteit afgesloten hebben van de (christelijke) dorpen in de vlakte van Nineve. Ook is een heilige jihad tegen vrouwen uitgeroepen die bestaat uit verkrachtingen. Dit heeft tot veel onrust geleid onder de bevolking, niet alleen onder christenen, maar ook andere niet-soennitische minderheden die nu het noorden van Irak ontvluchten. De internationale gemeenschap zou deze minderheden moeten helpen, met alle mogelijk middelen. Redt hen. Het is onze plicht, aldus Mattie.

Gisteren heeft hij gebeld met een islamitische collega in Irak. Ook deze beschreef de situatie in Mosul heel slecht is en vertelde dat hij dit nooit verwacht had. ISIS heeft de hele provincie Nineve in handen en voorzieningen zijn afgesneden. Vier collega-journalisten zijn verdwenen. Als hij een paspoorten voor zijn kinderen had, dan zou ook hij vluchten. Hij was ook bang om alles over de telefoon te vertellen.

Gisteren is ook een strijd losgebarsten tussen ISIS en Koerdische strijders rond Karakosh. Aanleiding zou de dood zijn van twee Arabieren door de Koerden bij Karakosh. Ook de Arabische dorpen rond Karakosh zijn op de hand van ISIS. Veel mensen zijn gevlucht naar het in de Koerdische Autonome Regio gelegen Arbil en dan met name naar het door gevestigde klooster van Onze Lieve Vrouwe (Mattie laat beelden daarvan rondgaan) of naar andere plaatsen.

Het probleem is niet het vluchten zelf, maar dat er geen opvang is onderdak is. Er zijn al veel mensen, ook vanuit Syrië, in deze regio opgevangen. Mattie hoorde dat mensen soms 1900 dollar per maand moeten betalen voor klein appartementje. Of 70 euro voor klein kamertje in een hotel per dag. Velen zonder financiële middelen wonen nu in scholen en kerken.

De Koerdische strijdkrachten waren al in de provincie Nineve aanwezig, maar ze waren daar niet sterk. Nu zijn ze opgetrokken om ISIS te weerstaan. De provincies Nineve, Sindja, Kirkuk en delen van Tikrit zijn betwiste gebieden en in de Iraakse Grondwet staat dat referenda georganiseerd zullen worden om te bepalen tot welke regio’s (Koerdisch of Soennitisch) deze provincies zullen gaan behoren. De president van de Koerdische Autonome Regio, Barzani, heeft inmiddels aangegeven dat deze referenda overbodig zijn geworden en dat de grenzen nu door de Soenitische en Koerdische milities worden getrokken. De betwiste gebieden zouden volgens hem inmiddels verdeeld zijn.

Volgens Mattie is ISIS, gesterkt door haar nieuwe positie in Irak, ook weer een nieuw offensief in Syrië begonnen en heeft Al-Nusra zich als bondgenoot opgeworpen. Het doel is om het oude, middeleeuwse kalifaat weer te laten herleven, om te beginnen in Syrië en Irak. [Daarbij wordt dan wel vergeten, dat dat middeleeuwse kalifaat gekenmerkt werd door tolerantie en bevordering van ook religieuze kunsten – JS].

 
 
In de vragenronde wordt opgemerkt dat ISIS vanuit de Golfstaten (Saoedi-Arabië, Qatar) wordt gesteund met geld en wapens. Maar vormt ISIS ook geen bedreiging voor die Golfstaten. Het zou Mattie niet verbazen als dat uiteindelijk wel het geval zal blijken te zijn, maar nu wordt alles bepaald door de machtsstrijd tussen de Golfstaten en Iran en wordt alles gesteund dat de sji’itische en dus Iran-gezinde regeringen in Irak en Syrië en Libanon (de “Sji’itische Halve Maan”, zoals de Jordaanse koning Abdallah het een paar jaar geleden benoemde) bestrijdt.Er wordt vastgesteld dat zich vooral veel buitenlandse strijders in de ISIS gelederen bevinden: Afghanen, Tsjetsjenen, West-Europeanen, etc. Waarom zouden die nu uitgerekend het noorden van Irak uitgekozen hebben om voor de islam op te komen? Dat heeft Mattie ook verbaasd. Waarom gaan ze niet massaal naar Palestina?Wat kunnen wij doen? Volgens Mattie is het belangrijkste om je stem te laten horen. Ook benadrukt hij dat, wat sommige Arameeërs ook vanuit het verleden aan weerstand tegen de Koerden mogen hebben opgebouwd, de Koerdische regio in Irak zich sinds 1992 goed heeft gedragen in de richting van Aramese christelijke en andere minderheden. Ze kunnen alleen het vluchtelingenprobleem nauwelijks aan daar en zouden dus ook geholpen moeten worden in de opvang. De Koerdische Autonome Regio is een safe haven en een tussenstation voor mensen die vervolgens toch verder (willen) vluchten.

Mensen die terug verlangen naar de tijd van Saddam Hoessein toen christenen en andere minderheden beter af, waarschuwt hij voor een al te idealistisch beeld van toen. Ze stierven toen een langzame dood, nu een snelle. Het beeld van christenen die hun doodskist op hun rug dragen wordt gebruikt. Het moet Mattie wel van het hart dat de afgelopen jaren ook nauwelijks internationale protesten te horen waren tegen diverse ontvoeringen en executies van christenen in Irak, waaronder diverse priesters en een bisschop van Mosul. Als journalist heeft hij de verminkte en levenloze lichamen van deze kerkleiders met eigen ogen gezien, erover gerapporteerd, maar de wereld zweeg.

Gevraagd naar de achtergrond van de zo snelle oplossing van het Iraakse regeringsleger in de Soennitische provincies de afgelopen maand, trekt hij de vergelijking met de invasie van 2003. Toen was het Iraakse leger, dat als een geduchte tegenstander werd gezien, ook in no time opgelost. Verder wijst hij erop dat niet vergeten moet worden dat met name het soennitisch deel van de bevolking ISIS niet als terroristen ziet, maar als bevrijders van de, in hun ogen, Perzische overheersing van Irak. Desgevraagd meldt Mattie dat Iran inderdaad troepen in Irak heeft en in Bagdad zelfs een hele basis compleet met helikopters en dergelijke.

Wat verwacht hij van Amerikaanse militaire operatie om ISIS terug te dringen in Irak? Helemaal niets. De Amerikanen hebben het drinkglas gebroken en moeten nu vooral niet proberen om het water bij elkaar te houden. Het is best mogelijk dat ISIS uiteindelijk niet door buitenlandse milities wordt verslagen en ook niet door de sji’ieten of Koerden, maar door andere soennitische strijdgroepen die op enig moment genoeg hebben van de dominantie van ISIS in “hun” regio.

Iemand vraagt of het wel de schuld is van de Amerikanen. Het zijn moslims die nu deze misdaden begaan en dat volgens de spreker altijd al hebben gedaan. Daar ligt het probleem. In het Westen willen we zo graag geloven dat de islam vreedzaam is, maar niets is minder waar. Mattie protesteert tegen dit beeld. ISIS is beslist niet representatief voor de islam. Zelfs niet alleen voor het soennitische deel van de islam. Ook moslims zijn het slachtoffer van de ISIS-terreur. Sji’ieten èn soennieten. Koerden, Arabieren, sji’ieten, soennieten en christenen hebben eeuwenlang vreedzaam naast elkaar kunnen leven in het Midden-Oosten. Er zijn in de geschiedenis meer uitbarstingen van geweld tussen de verschillende bevolkingsgroepen geweest, maar het grootste deel van de tijd ging het goed. Mattie heeft het zelf altijd goed kunnen vinden met zijn islamitische buren en collega’s. Maar dat is de laatste tien jaar radicaal verandert. De samenleving is totaal ontwricht. De oorzaken van de geweldsexplosie zijn echter niet religieus maar politiek. En zoals er extremistische moslims zijn zijn er ook extremistische christenen die niet terugdeinzen voor geweld.

Op de vraag of Irak nog als staat verder kan functioneren of dat de verdeling in een Koerdische, sji’itische en soennitische staat onafwendbaar is, antwoordt Mattie dat hij hoopt dat Irak nog te redden is, maar dat er dan wel een wonder moet gebeuren. Ligt dat dan toch niet aan de koloniale machten die honderd jaar gelden volstrekt willekeurige grenzen hebben getrokken in het gebied dat tussen Turkije en Saoedi-Arabië ligt en heeft ISIS misschien zelfs gelijk in haar streven naar een soennitische staat in het westen van Irak en het oosten van Syrië, met daaromheen een sji’itiche, Koerdische en alawatische staat? Die grenzen waren inderdaad volstrekt willekeurig, maar in de tussenliggende periode is er wel iets van staatsvorming gedaan en hebben de bevolkingsgroepen toch op de één of andere manier in deze staten samen kunnen leven. Aan de andere kant is het misschien helemaal niet slecht om de toen gemaakte fouten nu te herstellen en de staatsgrenzen met die tussen de woongebieden van bepaalde bevolkingsgroepen samen te laten vallen. Voor de kleinere minderheden zoals christenen en yezidi’s maakt het volgens Mattie overigens geen verschil. Zij zullen gewoon tussen de andere bevolkingsgroepen in de oude of de nieuwe staten blijven wonen. In een eigen autonome christelijke regio in de Vlakte van Nineve, zoals wel eens wordt geopperd, ziet hij helemaal niets. Het is het streven van slechts één christelijke partij en de meeste christenen in Irak zien het helemaal niet zitten. Het staatje zou veel te klein zijn om te kunnen overleven en bovendien zijn de christenen over een veel groter gebied verdeeld in het Midden-Oosten. Je zou anderen een argument geven om erop aan te dringen dat alle christenen in het Midden-Oosten dan maar naar dat eigenlijke christelijke staatje (of autonoom gebiedje) moeten verhuizen.

Er wordt gevraagd naar de rol van Turkije en de steun die dit land aan ISIS zou spelen. Volgens Mattie bemoeit iedereen zich ermee. Er is een Arabisch gezegde dat als een kameel door zijn hoeven zakt, iedereen klaar staat om een stuk vlees mee te pikken. Toen de voorlopers van ISIS nog vooral tegen het Amerikaanse bezettingsleger in Irak vochten, opereerden ze vanaf Syrisch grondgebied en met steun en medeweten van de Syrische geheime dienst. Hoe de verhoudingen tussen ISIS en de Syrische regering de afgelopen jaren zijn geweest is onduidelijk. Er zijn analisten die erop wijzen dat ISIS en de Syrische regering elkaar de afgelopen jaren niet bevochten hebben en allebei tegen andere oppositiegroeperingen als Al Nusra en het Vrije Syrische Leger hebben gevochten. Pas nu ISIS een flink deel van Irak controleert voert de Syrische luchtmacht bombardementen uit op ISIS-stellingen. Waarom niet eerder? In het Midden-Oosten is soms sprake van vreemde bondgenootschappen.

CDA-Tweede Kamerlid, Pieter Omtzigt, die achterin de zaal zit, vraagt wat Mattie van de Nederlandse of Westerse politiek zou willen. Mattie stelt dat het Westen (Europa en de Verenigde Staten) veel meer invloed in het Midden-Oosten heeft of kan hebben dan ze zelf op dit moment geloven. Wend die invloed aan op de staten in het Midden-Oosten. Waarom worden de Golfstaten niet veel krachtiger aangesproken op hun steun aan dit soort jihadistische groeperingen. En in de tweede plaats zou het Westen de regering van de Koerdische Autonome Regio veel meer moeten helpen om de talloze vluchtelingen uit de rest van Irak en ook uit Syrië op te vangen. De internationale bijstand richt zich eigenlijk alleen maar op Turkije, Libanon en Jordanië. Mattie heeft een dochter in de Koerdische Autonome Regio wonen die hem vertelt dat onder invloed van de vluchtelingenstroom die de regio te verwerken heeft gekregen aan alles gebrek is en de prijzen de pan uit reizen. De benzine in deze regio is op de bon, terwijl de regio één van de belangrijkste oliegebieden ter wereld vormt.

 
 
Aan het eind van de discussie geeft Mattie aan dat hij graag beschikbaar blijft voor het leveren van meer en actuelere informatie. Hij heeft nog diverse oud-collega’s en andere contacten in Irak en met name in de thans door ISIS beheerste regio. De voorzitter van de Aramese Beweging voor Mensenrechten, Aziz Beth Aho, laat weten dat ABM a.s. maandag door Pieter Omtzigt in de Tweede Kamer zal worden ontvangen om een rapport aan te bieden over de situatie in Turkije en Syrië waar de afgelopen week ook nog een hoofdstuk over ISIS aan is toegevoegd.
Jan Schaake